Bir denemeyi başarılı kılan etkenler neler olabilir?
Deneme türünün yaratıcısı ve en başarılı ismi kabul edilen Montaigne’den örnekler vererek konuyu aydınlatalım. Montaigne denemeler adlı eserinde şöyle bir cümleye yer vermiştir.
Bir amaca bağlanmayan ruh yolunu kaybeder, çünkü her yerde olmak hiçbir yerde olmamaktır.
Bu cümleyi deneme yazılarına bütünleştirdiğimiz de yazının bir amacı olması gerektiğini her şeyden aynı anda bahseden bir yazının yani denemenin başarısız olduğu sonucunu çıkarabiliriz.
Yine Montaigne derki duygu ve düşüncelerimizin kölesi olmamalıyız. Duygu ve düşüncelerin kölesi değil efendisi olmak yazı içerisinde kimin üstün olduğunu kelimenin yazarın önüne geçmemesini sağlamaktadır.
Eğitimin insanı bozmaması yetmez, daha iyiden yana değiştirmesi gerekir.
Eğitim bireyi değiştirir. İyi bir deneme yazısının içinde bilgiyle beraber şekillenen düşüncenin varlığı onun yüzyıllar boyunca yaşamasını sağlar.
Az sonra değişebilirim ama ruh halim değişebilir cümlesinde ise montenesin düşüncelerin değişkenliğinden bahsettiğini düşünebiliriz. Montaigne’inin şu sözü de türün değerlendirilmesi açısından oldukça önemli kabul edilebilir.
Şunu da söyleyeyim ki öğrendiklerimle hiç de yetinmiyorum. İnsanın kendini anlatmasından daha zor ve daha yararlı hiçbir şey yoktur. Üstelik meydana çıkmak için insanın kendine çekidüzen vermesi gerekiyor. Ben durmadan kendimi düzenliyorum, çünkü durmadan anlatıyorum.”
Bir türü bir eseri anlamak ve uzun yıllar ayakta kalmasını anlamlandırmak için eseri meydana getiren kişi ve kişilerin kelimelerindeki alt metinleri keşfetmek gerekir.